JOIN US WHATSAPP
CLICK HERE
JOIN US TELEGRAM
CLICK HERE
TOPIC
5: UTUNGAJI WA KAZI ZA FASIHI ANDISHI
Kazi za fasihi andishi ni sanaa, yaani zinahitaji ubunifu wa mwandishi ili
ziwe katika mwonekanao huo wa kisanaa. Fasihi andishi hutumia lugha na wala sio
lugha tu bali lugha ya kisanaa, kama tulivyokwishaona katika mada
zilizotangulia kwamba lugha ni kipengele muhimu sana katika fasihi. Ili kazi ya
kifasihi ya msanii husika iwe nzuri na ya kuvutia, masanii hana budi kuwa na
ubunifu wa hali ya juu katika kutumia lugha.
ziwe katika mwonekanao huo wa kisanaa. Fasihi andishi hutumia lugha na wala sio
lugha tu bali lugha ya kisanaa, kama tulivyokwishaona katika mada
zilizotangulia kwamba lugha ni kipengele muhimu sana katika fasihi. Ili kazi ya
kifasihi ya msanii husika iwe nzuri na ya kuvutia, masanii hana budi kuwa na
ubunifu wa hali ya juu katika kutumia lugha.
Msanii awe na uwezo wa kupangilia maneno, kuteua maneno katika hali ya
ujumi lakini pia yakiwa yamebeba ujumbe unaoigusa hadhira yake. Kwa maana hii
mwandshi wa kazi za kifasihi, iwe riwaya au tamthilia ni lazima azingatie sana
lugha, kwani lugha ndio nyenzo kuu ya usanaa wa fasihi kwa ujumla.
ujumi lakini pia yakiwa yamebeba ujumbe unaoigusa hadhira yake. Kwa maana hii
mwandshi wa kazi za kifasihi, iwe riwaya au tamthilia ni lazima azingatie sana
lugha, kwani lugha ndio nyenzo kuu ya usanaa wa fasihi kwa ujumla.
Kuna hatua kadhaa za kuzingatia wakati wa kuandika kazi ya kisanaa, hatua
hizo ni kama zifuatazo:
hizo ni kama zifuatazo:
1. Kuwa na kisa/wazo unalotaka kuliandikia
Katika jamii kuna mambo mengi sana yanayotendeka, msanii anaweza kupata
wazo la kiubunifu kutokana na mambo hayo yanayotendeka katika jamii. Kama
tujuavyo fasihi andishi kazi yake ni kuonesha yale yanayotendeka katika jamii,
kwa hiyo msanii anaweza kutumia fursa hiyo ili kuweka wazi mambo yanayoendelea
katika jamii.
Kwa mfano mwandishi naweza kutunga kazi ya kibunifu kuhusu,
ufisadi, umasikini, mapenzi, ndoa, maisha yake mwenyewe, ushirikina, jambo
lolote analoliamini katika maisha (falsafa yake). Kwa hiyo hatua ya kwanza kwa
msanii kabala ya kuandika ni kuelewa vizuri jambo analotaka kuandikia. Pia
katika hatua hii msanii anaweza kubuni jina la hadithi yake, pia hii inaweza
kumsaidia katika upangaji wa visa na matukio ya hadithi yake.
ufisadi, umasikini, mapenzi, ndoa, maisha yake mwenyewe, ushirikina, jambo
lolote analoliamini katika maisha (falsafa yake). Kwa hiyo hatua ya kwanza kwa
msanii kabala ya kuandika ni kuelewa vizuri jambo analotaka kuandikia. Pia
katika hatua hii msanii anaweza kubuni jina la hadithi yake, pia hii inaweza
kumsaidia katika upangaji wa visa na matukio ya hadithi yake.
2. Kuchagua umbo la kazi ya fasihi
Msanii akishapata wazo la kuandika, sasa inambidi achague jinsi
atakavyoliwasilisha wazo lake hilo. Yaani anaweza kuchagua endapo aandike
hadithi fupi, riwaya au tamthiliya, au ushairi au utenzi. Sasa uchaguzi wa umbo
la kazi ya fasihi unategemeana na uwezo wa msanii katika tanzu hizo, kuna
mwingine anapenda tamthiliya lakini kuandika riwaya hawezi, kuna mwingine
anaona kuandika ushairi ni rahisi na kuna mwingine hawezi. Kwa hiyo ubunifu wa
msanii utadhihirika katika utanzu ule anaoumudu vizuri zaidi.
3. Kubaini hadhira
Mwandishi
kujua yule anayemwandikia ni suala la msingi sana. Hadhira ipo ya watu wa aina
mbalimbali, watoto, watu wazima, wasomi, wenye elimu ndogo, wakulima, wanasiasa
n.k. Sasa mwandishi akishabaini hadhira anayoindikia itamsaidia kuteua lugha ya
kuandikia, kwa mfano kama ni watoto, hatutegemei mwandishi kutumia lugha ngumu,
misemo na nahau nyingi.
4. Kubuni wahusika na mandhari
Mwandshi baada ya kujua kazi yake inahusu nini sasa inambidi abuni
wahusika wa hadithi yake. Wahusika wanaweza kuwa ni watu, wanyama, mimea,
mazimwi, malaika n.k. Pia ni lazima abaini mazingira ambamo visa vyote vya
hadithi na matukio yatakapofanyika. Mandhari yanaweza kuwa baharini, kijijini,
mjini, mbinguni, kuzimu n.k
5. Kupanga msuko wa visa na matukio
Msuko wa visa na matukio ni muhimu sana katika usimulizi wa hadithi. Sasa
kama mwandishi amaeamua kuwasilisha kazi yake kwa njia ama ya hadithi fupi au
riwaya au tamthiliya ni vema ajue namna visa na matukio vitakavyopangwa. Katika
kufanya hivi maswali yafuatayo ni muongozo mzuri katika kupangilia ploti:
Hadithi yangu itaanzaje? Mgogoro utaanzaje? Ni kati ya nani na nani? Je, kilele
cha mgogoro ni nini? Je, ni mhusika mkuu kubakwa na kuambukizwa VVU? Hadithi
yangu inaishaje? Je mhusika mkuu ashindwe? Atorokee nje ya nchi? Afungwe?
Abadilike Au maadui ndio wafungwe au wafe? Au wabadilike?
6. Kuanza kuandika
Sasa baada
ya kupitia hatua hizo zote, mwandishi sasa anaweza kuanza kuandika. Mchakato wa
kuandika hua ni mrefu na mwandishi anaweza kujikuta anafuta mara nyingi kile
alichokiandika, hii ni kutokana na kwamba mambo mengi ya kuandika huwa yanakuja
wakati mwandishi ameanza kuandika kazi husika. Hata hvyo sio vibaya kufanya
hivi, hii pia inasaidi kuwa na zao bora la fasihi.
|
| Utungaji wa Fasihi Andishi |
UTUNGAJI WA HADITHI
Hadithi ni masimulizi ya kubuni yaliyoandikwa kinathari inaweza kuwa na
wahusika wengi, matukio mengi na mandhari mapana (inategemena na aina ya
hadithi, iwapo ni hadithi fupi wahusika wake huwa ni wachache na pia matukio ni
machache, mandhari yake pia ni finyu). Kuna aina zifuatazo za hadithi kulingana
na kigezo cha urefu au maudhui. Kwa kigezo cha urefu kuna Hadithi Fupi na Riwaya. Kutokana
na maudhui kuna Riwaya Dhati na Riwaya Pendwa.
wahusika wengi, matukio mengi na mandhari mapana (inategemena na aina ya
hadithi, iwapo ni hadithi fupi wahusika wake huwa ni wachache na pia matukio ni
machache, mandhari yake pia ni finyu). Kuna aina zifuatazo za hadithi kulingana
na kigezo cha urefu au maudhui. Kwa kigezo cha urefu kuna Hadithi Fupi na Riwaya. Kutokana
na maudhui kuna Riwaya Dhati na Riwaya Pendwa.
Riwaya dhati ni zile zinazozungumzia masuala muhimu ya kijamii, kama vile
uonevu wa tabaka la chini, rushwa, uongozi mbovu n.k
uonevu wa tabaka la chini, rushwa, uongozi mbovu n.k
Riwaya pendwa ni hadithi zenye lengo la kuburudisha, kutokana na usimuliaji
wake uliojaa taharuki na fantasia. Mambo yanayosimuliwa katika riwaya hizi ni
yale yanayogusa hisia za watu kwa urahisi kama vile mapenzi, mauaji, ujasusi
n.k.
wake uliojaa taharuki na fantasia. Mambo yanayosimuliwa katika riwaya hizi ni
yale yanayogusa hisia za watu kwa urahisi kama vile mapenzi, mauaji, ujasusi
n.k.
Mikondo ya Uandishi wa Hadithi
Mkondo wa hadithi ni mwelekeo ambao mwandishi anaufuata katika utunzi wa
kazi yake. Mikondo ya utunzi wa hadithi ni pamoja na hii ifuatayo:
kazi yake. Mikondo ya utunzi wa hadithi ni pamoja na hii ifuatayo:
1. Mkondo wa kiwasifu; mkondo huu huhusisha hadithi zote zinazosimulia maisha ya watu. Ni
riwaya ambayo inasimulia maisha ya mtu toka alipozaliwa hadi wakati huo.
riwaya ambayo inasimulia maisha ya mtu toka alipozaliwa hadi wakati huo.
2. Mkondo wa kitawasifu; hadithi zinazofuata mkundo huu ni zile zinazosimulia maisha ya mtu
binafsi yaani mwandishi mwenyewe. Kwa mfano riwaya ya “maisha yangu baada ya
Miaka hamsini”. (S.Robert)
binafsi yaani mwandishi mwenyewe. Kwa mfano riwaya ya “maisha yangu baada ya
Miaka hamsini”. (S.Robert)
3. Mkondo wa kihistoria; hadithi katika mkondo huu zinahusu matukio ya kweli ya kihistoria
yaliyotokea. Kwa mfano riwaya ya “Uhuru wa Watumwa”
yaliyotokea. Kwa mfano riwaya ya “Uhuru wa Watumwa”
4. Mkondo wa kipelelezi; hizi ni hadithi zinazozungumzia upelelezi wa uhalifu fulani kama vile
ujambazi, wizi, rushwa, mauaji n.k.
ujambazi, wizi, rushwa, mauaji n.k.
5. Mkondo wa kimapenzi; katika mkondo huu zinaingia riwaya zote zinazozungumzia masuala ya
mapenzi.
mapenzi.
Utungaji wa Hadithi Fupi
Kama tulivyokwisha ona hapo nyuma sifa za hadithi fupi, basi katika
utungaji wake mambo yafuatayo ni sharti yazingatiwe:
utungaji wake mambo yafuatayo ni sharti yazingatiwe:
1. Hadithi fupi inakuwa na mhusika mkuu mmoja
ambaye anajitokeza sana kuliko wahusika wengine.
ambaye anajitokeza sana kuliko wahusika wengine.
2. Idadi ya wahusika ni ndogo ukilinganisha na
wahusika wa kwenye riwaya.
wahusika wa kwenye riwaya.
3. Mandhari ya hadithi fupi si mapana kama ilivyo
katika riwaya
katika riwaya
4. Hadithi fupi inakuwa inaongelea dhamira kuu moja
tu ambayo inaonekana toka mwanzo hadi mwisho wa hadithi.
tu ambayo inaonekana toka mwanzo hadi mwisho wa hadithi.
UTUNGAJI WA TAMTHILIYA
Tamthiliya ni kazi ya fasihi iliyoandikwa kwa lengo la kuonyeshwa jukwaani,
ambapo wahusika huzungumza na kutenda vitendo mbalimbali. Tamthiliya huigiza
maisha ya kila siku.
ambapo wahusika huzungumza na kutenda vitendo mbalimbali. Tamthiliya huigiza
maisha ya kila siku.
Kwa kuwa tamthiliya imeandikwa kwa lengo la kuigizwa huwa imeandikwa na
maelezo ya jukwaani, maelezo yanayoonesha nini kifanywe na nani na kwa namna
gani. Tamthilya hugawanywa katika maonyesho kama ambavyo riwaya inavyogawanywa
katika sura.
maelezo ya jukwaani, maelezo yanayoonesha nini kifanywe na nani na kwa namna
gani. Tamthilya hugawanywa katika maonyesho kama ambavyo riwaya inavyogawanywa
katika sura.
Tamthiliya imegawanyika katika aina zifuatazo:
1. Tanzia; ni aina ya
tamthiliya ambapo mhusika mkuu/shujaa anapata anguko kubwa au kifo ambacho
huwafanya hadhira kuwa na huzuni.
tamthiliya ambapo mhusika mkuu/shujaa anapata anguko kubwa au kifo ambacho
huwafanya hadhira kuwa na huzuni.
2. Ramsa ni tamthilia ambayo hulenga
kufundisha kwa njia ya kuchekesha ili kuleta ujumbe mzito.
kufundisha kwa njia ya kuchekesha ili kuleta ujumbe mzito.
3. Vichekesho/Futuhi ni aina ya tamthiliya ambayo lengo lake kuu ni kuchekesha kwa kutumia mbinu
ya kutia chumvi mambo, kudhihaki na kukejeli.
ya kutia chumvi mambo, kudhihaki na kukejeli.
Kutunga Tamthiliya
Katika utunzi wa tamthiliya kuna mambo kadhaa ya kuzingatia, mambo hayo ni
kama yafuatayo:
kama yafuatayo:
1. Chagua jambo unalotaka kuandikia
2. Panga namna msuko wa visa na matukioa
utakavyokuwa
utakavyokuwa
3. Buni wahusika wako kulingana na kile unachotaka
kukiandika
kukiandika
4. Chagua mandhari yanayofaa kulingana na visa
vyako
vyako
5. Tumia mtindo wa majibizano kati ya wahusika
6. Gawa tamthiliya katika maonyesho
7. Weka maelekezo ya jukwaa. Haya huelezea kile
kinachotendeka kwa wakati ule. Maelezo ya jukwaa huwa katika maandishi ya
italiki.
kinachotendeka kwa wakati ule. Maelezo ya jukwaa huwa katika maandishi ya
italiki.
